Oibarren Muladarra hegazti nekrofagoak elikatzeko Ingurumen Sailak mugatzen duen gunea da.
Honako espezie hauek dira espazio honetan ohikoenak:
SAI ARREA / Gyps fulvus
10 Kg-ko pisura irits daiteke, 2,5 m-tik gorako tamainarekin. Lumak okre edo kanela kolorekoak dira gorputzeko zatirik handienean (atzealdean, sabelaldean eta hegalen aurrealdean) eta hori da izen arruntaren arrazoia, "lehoidun" ezizenarekin. Moko kakotua, harraparietan ohikoa eta ehunak urratzen espezializatua, arre grisaxka da oinarrian eta horixka zurbila alboetan. Tarsoak eta behatzak grisak eta handiak dira, baina beste harrapari handi batzuenak baino askoz ere ahulagoak; azkazalak laburrak eta kamutsak dira. Egoera horri bereziki hegazti horien pisu eta moteltasun handia gehitu behar zaio eta, ondorioz, ia ezinezkoa da putreek beste animalia batzuk ehizatzea edo hiltzea, gainerako harrapariek egiten duten bezala.
Sai arreak bizi diren eremuak menditsuak izan ohi dira, nahiz eta lautadan 50 metro baino gehiagoko edozein amilburu bertikal edo estraplomatua atseden leku gisa erabiltzen duten.
Iberiar penintsulan urte osoan ikus daitekeen espezie sedentarioa da, baina beste leku batzuetako populazioek batzuetan hegoaldera emigratzen dute negua pasatzeko eta jatorrizko lekuetara itzultzen dira ugaltzeko.
Bereziki egokitua dago sarraskiaz elikatzeko: bere ikusmen indartsuak inguruan edozein gorpu kokatzen du eta elikatzeko jaisten denean (orduan putreen pilaketa handiak sortzen dira, oso azkar, non ez diren falta zati onenak lortzeko borrokak), bere burua eta lepo luzea arazorik gabe sartzen ditu, lumoi labur batez bakarrik horniturik, non odola eta haragia ez diren erraz itsasten.
Sai arreak abendutik apirilera bitartean sartzen dira araldian. Une horretan bikote egonkorrak osatzen dituzte, eta 58 egun inguru ematen dituzte arrautza bakarra txitatzen, txandaka, egun bat edo bi artean. Ondoren, maiztasun berarekin txandakatzen dira kumeei jaten emateko. Txita erritmo nahiko motelean hazten da, baina etengabe. Beste hegazti batzuek ez bezala, behar adina elikagai jasotzen ez badu, ezin du bere hazkuntza jarraitu eta hil daiteke. Kumeek uztaila aldera ekiten diote lehen hegaldiari, baina denboraldi batez habiatik gertu jarraitzen dute, independizatzeko unea iritsi dela uste duten arte. Lauzpabost urterekin apareatzen dira lehen aldiz.
Bereziki mehatxatutako espezietzat hartzen ez bada ere, sai arrea hainbat herrialdetan babestutako hegaztia da. Garai batean, abeltzainak putreen atzetik ibiltzen ziren eta hil egiten zituzten, hegazti gaiztoak zirelakoan, erditu beharreko ganadua mehatxatzen baitzuten.
SAI ZURIA / Neophron percnopterus
Putre txikiena da (150 cm ingurukoa). Gazteak arreak dira eta helduak (5 urtetik aurrera) berriz, buru eta hanka horiak, gorputz zuria, mutur grisak eta beltzak dituzten hegal zuriak eta isats zuri eta zabala. Normalean bakarka egiten dute hegan, nahiz eta batzuetan beste espezie eta bele batzuetako putreei jarraitzen dieten. Putre hau izaten da sarraskiak probatuko dituen azken animalietako bat. Beste espezie handiago batzuek ia haragi guztia bukatu dutenean, sai zuria etortzen da hezurren artean katigatuta geratzen diren larru eta haragi hondar apurrak irenstera. Arrautzak ere jaten ditu eta mokoaz jaso eta arroken kontra jaurtitzen ditu. Azkenik, belarjaleen gorotzak irensten ditu karotenoideak lortzeko eta, horiekin, kolore horia lortzen dute buruko estali gabeko zatietan, itxuratze helburuekin.
Labar eta ibar ebakien gainean dauden egiteretan egiten dute habia eta martxoa eta apirila bitartean bi arrautza erruten dituzte animalia-ilez forratutako habia batean. Material horiek mokoarekin garraiatzen dituzte, gainerako putreek ez bezala, eta atzaparrekin eusten dituzte.
Pestiziden erabilera intentsiboak arrautza bakar batera murriztu dezake errunaldia, gaur egun gainbeheran dagoen Espainiako eta Portugalgo hainbat eremutan gertatu den bezala. Bestalde, aerosorgailuekin talka egitea sai zuriaren mehatxu nagusien artean dago.
MIRU BELTZA / Milvus migrans
Europa osoko harrapari ugarienetako bat, miru beltza, oportunistenetakoa eta moldagarrienetakoa da, bai ugaltzeko orduan, bai jateko garaian. Ohitura taldekoi samarrak eta joera sarraskijaleak ditu eta miru beltzak askotariko elikadura-iturriak ustiatzen ditu, intsektuen edo lursagarren leherketetatik hasi eta errepidean harrapatutako animalietaraino, ahaztu gabe muladarrek, zaborrontziek, baserriek eta hiltegiek eskaintzen dizkioten baliabide ugari.
Bere anatomiari dagokionez, bere hegal luzexkak eta buztan urkatua nabarmentzen dira. Gaztearen lumajea argiagoa da eta sabelaldean pintatu zurbil bat du.
Habitat ugaritan instalatzen da, nahiz eta ur-masen inguruko eremuak nahiago dituen. Ugaltze-garaian, habia egiteko zuhaiztiei lotuta dago. Bakarka ikus daiteke, baina baita talde handietan ere, bai migrazioan, bai elikagai ugariko eremuetan.
MILANO REAL / Milvus milvus
Miru gorria 60-65 zentimetro luze da, 140 eta 170 zentimetro arteko hegal-tamaina du eta 900 gramotik 1200 gramora bitarteko pisua. Buztana oso urkatua dauka. Erraz bereizten da miru beltzetik, erabat iluna baita eta isatsa ez baitu hain urkatua.
Harrapari izateko gaitasun nahiko mugatua duen arren, bere dieta bereziki askotarikoa da, eta joera nabarmen sarraskijaleak ditu.
Zuhaitzetan egiten du habia, adarrez eta hostoz. Errunaldia arrautza bakar batetik hiru arrautzetara bitartekoa da eta gutxi gorabehera hogeita hamabost bat egun beharko dituzte errunaldia eklosionatzeko. Arrak emearen lekua hartu ohi du inkubazioan, denboraldi txikiz, eta emea elikatu egiten da.
Harrapari horiek beren bikote-loturak sendotzen dituzte udaberriaren hasieran eta, horretarako, aireko hedapen akrobatiko batean murgiltzen dira. Aireko hedapen horrek etengabeko jazarpenak eta ziztadak ditu ezaugarri, soinu-adierazpen ugarirekin batera.
Segizioa egin ondoren, bi kideek habia eraikitzen edo konpontzen dute. Habia, oro har, zuhaitz handietan, urkila baten gainean edo alboko adar batean egoten da, lurretik altuera handian. Habian, emeak arrautza batetik bostera bitartean uzten du. Arrautzak zuri mateak dira eta arre gorrixkak dituzte. Inkubazioa emeak egiten du, baina arrak aldi laburretan ordeztu dezake. 31 edo 32 egun irauten du, eta lehenengo arrautza erruten denetik aurrera gertatzen da. Horrek esan nahi du arrautzek pixkanaka eklosionatu egiten dutela, eta ondorioz, neba-arreben artean tamaina-aldea dagoela.
URRAKA ARRUNTA / Pica pica
Ohikoa eta nabaria, kolilargo korbido nahastezina da. Bere hitz-jario ozenak soinu ezagunak dira leku askotan. Habitat ireki eta erdi-irekietan egoten da, abeletxe eta zuhaiztietatik hiri eta lorategietara. Makilatxoz osatutako habi handia zuhaitz garaietan edo heskaietan uzten ditu. Lumaje bereizgarria du: sabela, bizkarra eta hegal-orban zuriak. Hegalek isla berde eta urdinxkak dituzte.
Oso adimentsua, orain arte urraka da ispilu baten aurrean bere irudia ezagutzeko gai dela erakutsi duen hegazti bakarra. Korbido guztiek bezala, gaitasun handia du bokalizazio ugari igortzeko, eta, horien bidez, bere kidekoekin komunikatzen da. Oro har, hegazti zaratatsua eta garraila izaten da eta soinu lakar eta latzak botatzen ditu. Hala ere, ohikoena chac-chac-chac sarkorra izaten da. Oso ohikoa da elikagairen bat agertzen denean edo beste aleren batekin eztabaidatzen denean.